Thân thế của An Tư công chúa
(Công chúa Nhà Trần trị vì từ năm 1225 đến năm 1400)
An Tư công chúa (chữ Hán: 安姿公主), không rõ sinh mất năm nào.
Cuộc đời của An Tư công chúa được sử Việt chép rất sơ lược. Công chúa theo ghi nhận là con gái út của Trần Thái Tông, không rõ mẹ bà là ai. Theo thân phận, công chúa là em gái của Trần Thánh Tông và là cô ruột của Trần Nhân Tông. Vì lẽ đó, bà cũng được gọi là Hoàng quý muội (皇季妹), từ Quý (季) có nghĩa là út, nhỏ tuổi nhất.
Bà nổi tiếng trong việc kết hôn với Trấn Nam vương Thoát Hoan, giữ cho quân Trần rút lui an toàn trong Chiến tranh Nguyên Mông-Đại Việt lần 2 vào năm 1285. Kết cục của bà đến bây giờ vẫn là đề tài bàn luận của các sử gia.
Hành trạng An Tư công chúa
Cuộc đời của bà chỉ ghi nhận qua sự kiện bà thành hôn với Thoát Hoan. Sách Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên chỉ ghi: “Tháng 2 (Ất Dậu)…Sai người đưa công chúa An Tư (em gái út của Thánh Tông) đến cho Thoát Hoan, là muốn làm thư giãn loạn nước vậy”
Trong Việt sử tiêu án của Ngô Thì Sĩ cũng chỉ ghi:…“Thoát Hoan lên sông Nhĩ Hà, cột liền bè vào làm cầu, cho quân qua sông; quân ta theo hai bên sông lập đồn để cự lại, không được; ngày đã về chiều, quân giặc qua được sông vào kinh thành, vua sai đưa Thiên Tư công chúa cho chúng, để thư nạn cho nước”.
Sau khi quân Trần bắt đầu phản công, quân Nguyên đại bại. Trấn Nam vương Thoát Hoan, con trai của Hốt Tất Liệt đã phải chui vào cái ống đồng để lên xe bắt quân kéo chạy để về. Chiến thắng, hoàng tộc Trần làm lễ tế lăng miếu, khen thưởng công thần, nhưng không ai nói đến An Tư công chúa. Không rõ công chúa còn hay mất, được mang về Trung Quốc hay đã chết trong đám loạn quân.
Trong cuốn An Nam chí lược của Lê Tắc (một thuộc hạ của Trần Kiện theo chủ chạy sang nhà Nguyên, sống lưu vong ở Trung Quốc), mục “Các Vương hầu nội phụ”, phần “Trần Tú Viên (con Trần Di Ái)” có ghi: “…….Năm sau, (1336), trở về Hán-Dương. Trấn Nam Vương (ý chỉ Thoát Hoan) cưới người em gái làm thứ phi, sinh được hai con…….”. Người con gái này có thể là con gái Trần Di Ái, em Trần Tú Viên chứ không phải An Tư công chúa.