Vài lời từ người đánh máy
Minh Tân Tiểu thuyết là tập hợp những bài viết kêu gọi mọi người cùng nhau cải cách lối sống theo văn minh mà từ bỏ hủ tục; đồng thời khuyến khích mọi người cùng làm kinh tế để thoát khỏi cuộc sống nghèo khổ, vất vả. Tuyển tập được đăng năm 1910 trên tờ Nông Cổ Mín đàm của nhiều tác giả.
Những năm chữ quốc ngữ còn sơ khai, cách dùng từ – hành văn không giống như hiện đại. Đây là cơ hội để chúng ta hiểu thêm về hành trình phát triển chữ quốc ngữ Việt Nam trong hơn trăm năm qua.
Tôi mạn phép sửa vài lỗi chính tả (dấu hỏi – ngã, chữ cuối c – t); giữ nguyên cách dùng từ – hành văn.
Tựa
Xót thay! Việc giảng dụ Tác tập dân đã lâu rồi; xong bổn Đồng bào ta hãy còn nhiều người noi theo hạnh cũ, chưa chịu đổi thay theo thói mới. Cứ nghi nhau, ghét nhau, ngại nhau hại nhau, thoảng mảng bo bo, làm nô làm lệ, chẳng chịu làm chủ làm thầy. Nên ngu-hạ ráng sức quê hèn mà lo phương tế thế.
Bày ra tờ Nông Cổ Mín Đàm, chẳng phải chuyên lợi cho một mình, thật dốc làm sao mà bào chữa quê hương ta trở ra mới, khỏi mắc tay Chi-na và Ấn Độ họ giành quyền lợi, họ lấn hết chỗ sanh nhai của chúng ta.
Tuy không lòng giúp nước cho trọn ơn, cũng có chí vì dân mà chỉ vẽ; đặng lo sao cho khỏi Ngoại quấc chê chúng ta dã man thì thôi! Làm sao được nhàn yên thì nước vững. Để chi lủi nhủi bon chen làm hồn chết, mà mỗi môn mỗi mua của Ngoại quấc, mỗi điều mỗi sức kẻ Chi-na, ôi! Nói chuyện không cùng. Nghĩ rồi rơi lụy.
Ngu hạ từ ra gánh lo cuộc Nông Cổ Mín đàm, cũng nhờ ơn Chư gia giúp sức, chớ độc mộc cũng nan chi đại hạ, vậy nên tua tập dịch cho thành câu.
Sẵn dịp mở cuộc Minh Tân Công ty; ngu hạ phải lục ra các lời phương ngôn mín luận của chư vị Văn nhơn đã in trong Nhựt trình đặng tóm ra một cuốn sách gọi là: “Minh Tân tiểu thuyết” hầu cho tiện bề chư vị nhàn quan ít ngán, các trẻ em đọc đến dễ thông. Rộng mở mối đàng cho hậu sanh tấn bộ.
Thật chẳng phải dùng điều cũ, mà làm lợi mới bao giờ? Xin các đứng Minh Tân nghiệm xét.
Phàm trong cuốn sách nầy, thì là dùng những bài luận Minh Tân trừ tệ, hoá tục, khử gian, biếm nịnh, bao trung, lạc thiện, viện ác.
Xét cho kỹ mà coi, nào khác chi ăn trái Cà-na tươi, qua cổ rồi mới biết ý vị.
Khổ trung hồi cam, sáp trung đái huợ! (Đắng chát ban đầu, ăn lâu trơn ngọt) đó.
Thơ rằng:
Trằn trọc canh thâu, thảm bấy đời,
Nhựt trình khuyên khích nói mòn hơi.
Quang thiên (1) đã thấy sao còn ngại,
Lục đục sau e kiếm hết nơi.
Kiên Giang.
Trần Chánh Chiếu tự Nhựt Quang.
Kỉnh tự.
(1) Quang thiên: là câu quang thiên hóa nhựt, chỉ nghĩa đời thái bình. Để cứ lục đục hoài, ôm gói bạc mà giữ tro tro, e sau Chi-na và Chà Và họ giành hết chỗ quyền lợi, chừng ấy mới kiếm thì hết rồi! Ô hô!