Bài viết đăng trên báo Lục Tỉnh Tân Văn trong nhiều kỳ năm 1918
Tác giả: TIẾT CƯƠNG (Vientiane)Ĩ
(Mất một đoạn đầu, sẽ bổ sung sau)
Xin lòng mẹ an tâm gót ngọc,
Khoảnh đất, giời có lúc gặp nhau.
Nói về nàng Sáu Chane, vai mang gói, tay dắt mẹ chồng ra đi, ruột tợ tơ tầm nhiều điều cay đắng, bèn than rằng: Phu lang ôi! Chàng làm quan vui sướng nơi đất người, chàng có biết một tấm hồng nhan nầy chịu nhiều điều khổ sở chăng? Phải chi mà có chàng nơi đây, thì chàng cũng không đành làm ngơ cái thân khổ nầy. Những mảng than than thở thở, thì ác vàng đà khuất bóng, bầy quỉ đói vô thừa đà lia động, mẹ con mới bàn luận kiếm nơi tá túc, nhìn trước nhìn sau tiu hiu cảnh lạ, chỉ thấy tòng bá xanh um, khỉ reo, vượn hú, mẹ con chẳng biết làm sao mới đánh liều ngồi dựa gốc đại thọ mà nghỉ.
Khổ thay, lúc ấy nhầm mùa hè, tuyết sa lát đát, lạnh thấu xương thịt. Thương thay cho bà Chiêng mẫu tuổi đã quá lục tuần chịu sao nổi tuyết, lạnh rung muốn hụt hơi, Sáu Chane thấy mẹ chồng không đành làm ngơ, mới để gói đồ một bên, ôm mẹ vào lòng. Người đi lâu mệt hễ nằm xuống thì hồn đã theo gió, nên trong lúc ấy bọn quỉ vô thừa đánh mò đến ôm gói đồ mà tẩu thoát.
Rạng ngày coi lại thì gói đồ đà mất, mẹ ôm con, con ôm mẹ mà khóc than rằng: trời đã dứt hai mẹ con ta rồi, rày đây lấy chi mà thay đổi. Sáu thị khuyên lơn mẹ: Xin mẹ an tâm mà dời gót, chẳng nên ai bi chi mà hao tổn thân già. Rồi mẹ con lập tức lên đường, việc đương sá kể sao cho xiết, người đời ai cũng vậy.
Ngày kia đi đến kinh (Bassac) thấy thiên hạ đô hội dập dìu nam thanh nữ tử, thiệt là nơi phiền ba chi xứ, người lạ cảnh, cảnh lạ người, mẹ con lấy làm bợ ngợ, chẳng biết nơi nào mà tá túc.
Khi ấy mẹ con mới tính vào nơi góc chợ mà ở, lúc kia rảnh rang mới tìm đến một cái tòa cao lồng lộng, thấy quân gia đứng canh mới đánh mò đến hỏi. Quân sĩ thấy người cơ hàn mà tướng con nhà trâm anh nên cũng vui lòng mà đập lại.
– Thưa cậu, chẳng biết lầu nầy nhà ai?
Sáu Chne nghe nói chưng hửng mà nghĩ thầm rằng: Phò mã nầy sao cũng là họ Chiêng, việc nầy ta rất ngại lòng, bèn hỏi quân nhân: còn nhà của Chiêng-Prom nguyên soái nơi nào.
Quân sĩ đáp rằng: Chiêng nguyên soái là Chiêng phò mã đó. Nghe lời đáp, bất tỉnh nhơn sự, dường như tòa binh kêu án, một chặp lâu mới hỏi quân nhân rằng: mà nay có người ở nhà chăng?
Đáp: Người phụng lịnh nhà vàng đi dẹp giặc nơi cõi Saravane rồi.
Sáu Chane nghe rõ đầu đuôi, bèn trở về thuật lại cho mẹ chồng rõ, mẹ con ôm nhau khóc ròng.
Chiêng mẫu rằng: Chiêng-Prom con ôi! Con ở làm chi mà bất hiếu, bạc tình lắm vậy, con làm quan vui sướng nơi đất người bỏ mẹ hủ hỉ cùng nàng dâu, chịu nhiều điều cực khổ, mẹ cũng tưởng trèo non lặn suối lên đến đây mẹ gặp con, con gặp mẹ, chồng gặp vợ, vợ gặp chồng, dè đâu những điều ao ước hóa ra sự buồn rầu như vầy, mẹ mà dè con ở bạc bẽo như vậy, mẹ cũng chẳng cầu trời khẩn phật làm chi, cho uổng công mang nặng đẻ đau, nói rồi khóc hòa. Sáu Chane thấy mấy điều mẹ chồng nói càng thêm đau lòng, song cũng dằn lòng làm khuây mà khuyên lơn mẹ: thưa mẹ, xin mẹ an tâm bảo trượng mình vàng nếu mẹ buồn rầu sanh ra bịnh thì lấy làm khổ cho con nhiều nỗi, vả lại trượng phu con mà đi xứ ấy là ví quân vương phải báo bổ, còn người làm phò mã thì cũng chẳng can chi: trai năm thê bảy thiếp, gái chính chuyên thờ một chồng, sách có chữ: nội gia tùng phụ, xuất giá tùng phu, phu tử tùng tử là phận đờn bà, dầu mà chồng con bạc lòng chẳng nghĩ đến con thì con cũng nguyện ở như vầy mà thờ chồng cho trọn chữ tình.
Khi nàng vừa tỏ lòng ngay,
Mỗi điều mỗi vẻ mỗi vui lòng già.
Đoạn dứt lời, thì Chiêng mẫu lau nước mắt, ôm nàng dâu mà rằng: Ớ nầy dâu hiền ôi! Già coi con ruột mụ, là thằng Chiêng-Rom như chẳng phải con mụ, chớ mụ nhận lãnh con như ruột mụ, rày đây mụ hết trông cậy đến cái thằng bất hiếu đó, mụ nói thiệt, như nó mà ở bạc bẽo chẳng ngàn đến con thì mục cũng nguyện chẳng nhìn đến nó là con, mẹ quyết một lòng hủ hỉ cùng dâu hiền, dẫu thế mô già cũng an tâm.
Thưa mẹ: việc đó còn phận sự ta ngày nay không nơi tá túc, con muốn mẹ con ta vào tạm ở đỡ nơi góc chợ, mà chờ trượng phu con về sẽ hay, chớ nay mà đi tìm kiếm biết người đồn trú nơi đâu.
Chiêng mẫu rằng: Tự ý con liệu định, có một điều mẹ đáng buồn, nay trong mình tiền bạc vốn không lấy chi mà độ nhựt.
Sáu Chane thưa rằng: Xin mẹ an tâm, con đã tính trước rồi, để con làm thuê làm mướn với nhà người, thì mẹ con ta cũng không đến đói đặng. Từ ấy Sáu Chane cứ chuyên nghề làm mướn, hoặc là gánh nước mướn cho bạn hàng tôm cá mà độ nhựt.
Nói về quan Tổng trấn Saravane vì làm thất thủ thành trì nên phải đoái công mà phục tội, đam năm chục tên quân qua xóm Kam-thông-giai mà vận lương. Dân xóm ấy nghe như vậy hết lòng sợ sệt, nên lập tức kẻ nhiều người ít, dẫu gạo trong nhà còn hai nồi cũng đam ra hết mà dưng, nhờ như vậy nên chẳng mấy ngày, lương đà đủ số, quan tổng trấn lập tức trở về phục lịnh, về đến nơi bèn vào bẩm lại cho Chiêng nguyên soái rõ, và thuật các việc chúng dân có lòng kính sợ.
Chiêng nguyên soái nghe các việc mắc có sắc buồn, bèn dạy rằng: Vả chăng đường xa cách trở, phiền cùng tướng quân làm hướng đạo mà dắt đường, chừng đến gần bên thành phải đình binh lại mà đợi lịnh ta.
Quan hướng đạo lập tức thi hành đến chừng tới cách thành chừng năm chục dặm bèn đình binh lại mà đợi Chiêng nguyên soái. Trong giây phút đại binh đã đến, Chiêng nguyên soái bèn biểu quan hướng đạo, coi lương phạn ra phò trì công chúa còn mình thì lo nai nịch khôi giáp hẳn hòi đi với năm trăm tướng sĩ mà lướt trận. Khi đến bên tha2nh, Chiêng nguyên soái la65o tức troàn cho quân chúng la ó om sòm, trên thành bọn Mọi nghe có quân reo tứ phía, biết có đại binh đến, lập tức vào khi lấy na tẩm thuốc ra bắn xuống như mưa bấc. Binh trào hao hết chục ngoài, Chiêng nguyên soái bèn troàn thâu binh, về đến soái dinh, mặc ủ mày châu, công nương thấy vậy mới khuyên chồng tả sớ về trào mà xin binh cứu viện.
Quan hướng đạo bèn bẩm tiếp theo: Xin nguyên soái nhậm lời công nương, mau mau tả sớ về trào, tiểu tướng tuy bất tài nguyện lặn suối trèo non, về đến mặt rồng mà cáo cấp.
Chiêng nguyên soái nghe như vậy càng thêm buồn bèn đáp lại rằng: Bổn soái chẳng phải bất tài, ngặt vì bọn Mọi sở dùng cây ná tẩm thuốc, hễ vào thịt phải chết, mà lại không chịu ra trận, dẫu ta có xin binh thêm thiên binh vạn tướng cũng chẳng làm chi, có phải là đam mạng người vào nơi hang lửa, bổn soái đã lựa chước quỉ, bọn khanh chẳng nên lo, hẹn trong năm ngày bổn soái sẽ thâu thành trì, bây giờ bọn khanh hãy về tuần do, và chẳng nên cho một tên quân la rầy, đến ngày thứ năm phải đến soái dinh mà hầu việc. Chư tướng bên lui hết,
Chiêng nguyên soái mới kêu quan hướng đạo bảo rằng: Tướng quân phải dẫn năm chục tên quân, đi qua Kam-ton-giai mua rượu, mỗi một tỉnh thì hai tên quân khiêng đến ngày thứ năm, nội buổi sớm mai phải khiêng đi ngang qua ải, hễ thấy quân mọi chạy ra thì phải bỏ rượu lại đó mà chạy, về bẩm lại cho bổn soái rõ.
Quan hướng đạo vưng lời lập thức thi hành, bèn lựa năm chục tên quân mạnh mẽ.
Khi chư tướng lui rồi, Chiêng nguyên soái ngó công chúa mặc hơi có sắc buồn. Công nương thấy vậy mới hỏi: Chàng đã sai tướng tuần công việc, mà sao có sắc buồn, còn việc đi mua rượu là có chi, xin cho thiếp rõ.
Chiêng nguyên soái đáp: Việc binh cơ bất khả lậu, rồi đây phu nhơn mới thấy hiệu nghiệm, song việc hãm thành chẳng phải dễ, phải có một tướng tài trí mới dám lãnh cái trách nhiệm ấy, thì hạ quan lựa trong đạo binh ta chẳng có ai, nên hạ quan rất đỗi buồn. Vậy theo ý hạ quan, thì đến ngày ấy hạ quan sẽ ra tay, một là thành trì thâu đặng, mà nếu thâu chẳng đặng thì hạ quan phải bỏ mình.
Ghi chú:
Tôi hằng nghe nhiều vị rằng người Lèo không có họ, sao tôi để họ, thưa phải. Nếu đặt một bộ truyện những tên danh tướng mà không họ coi thô tục lắm, nên tôi trộm lén lấy tên người cha làm họ cho con như Chiêng-Đen, Prom là con, nếu lấy chữ Chiêng làm họ cho con, xin miễn dị nghị, đa tạ.
THI VĂN SĨ