Bài viết đăng trên báo Lục Tỉnh Tân Văn – ngày 21 tháng 2 năm 1918
Tác giả: TRẦN THỊ BỔN
Bà Ciểu Gia Định
Ác vàng đà khuất bóng, thỏ bạc ló đầu non, rảnh việc nhà kêu đủ các con vào mẹ dạy đôi điều gia sự.
– Ớ con, lúc con còn nhỏ dại chẳng nói làm chi, chớ nay con đã có trí rồi, thì con khá nghe lời mẹ dạy. Hễ phận gái nết na là nhứt, điều vệ sanh con khá giữ mình, trước là khỏi ốm khỏi đau, sau là đặng sống lâu trường thụ.
– Dạ thưa mẹ nết na là sao mẹ?
– Nghĩa là: Lời ăn nói cẩn ngôn, cẩn hạnh, đứng đi tề chỉnh dịu dàng, đáng cậu cô chú bá thưa trình, dầu vui mấy cười đừng nhích miệng, đám đông con chớ bước vô, e khi gắp đứa côn đồ mình gây gỏ sanh điều chẳng tốt. Trai quen gặp chớ đừng trò chuyện người dòm vào sanh việc nghi nan, phận gái kha khá sửa sang, sửa sang phải áo quần vén khéo, áo cụt cũ trong nhà con mặt, cụt mà cụt khỏi mổng trôn. Bắt chước chi cái thói dị kỳ, mặt áo khỉ đặng khoe rằng tốt.
Sách có câu nội gia nô tì, bước ra đường là bậc công khanh, dẫu nghèo quần áo cho lành, đừng bắt chước áo choàng rằng gấp. Áo cụt con mặc trong nhà, áo dài ra cửa con đừng có quên. Áo mặc mẹ dạy lượt qua. Còn trong giấc ngủ nói cho con tường. Ngũ thì quần áo chớ rời, gát lăng con giữ kẻo người cười chê, ngủ đừng vén áo xăn quần, ngủ nôi kín đáo chớ nằm chê hê. Người dòm mất nết cười chê, xấu cho phận mẹ sanh thành con ra.
– Dạ thưa mẹ còn vệ sanh là gì mẹ?
– Vệ sanh là thân thể phải cho sạch sẽ, mỗi tuần tắm ít hai lần, e dơ dắt đóng cơn lông, ơi ra không đặng thường sanh bịnh hoài. Áo quần sạch sẽ thường ngày, mồ hôi thì giặt chớ rằng lâu mau. Giặt rồi xếp cất kỹ cang, kẻo trùng độc bò vào la đái. Mình mặc vô gặp lúc mồ hôi, thấm ra đồ độc rút vào, sanh ghẻ chốc lại còn bịnh khác.
Nói qua thân thể áo quần, nay mẹ nói đến việc nhà con nghe,
Ớ con, thì trong bếp núc quét cho sạch sẽ, ngoài nước ăn, nước uống cho đầy, hễ nấu rồi bếp chẳng bày tro, than củi lửa phải vùi cho cẩn thận. E khi trời phát gió, tàn than củi bay ra, gặp củi khô rơm rác ngún vào, sanh hỏa hoạn tan nhà hại cửa. Nước nấu cách đêm phải đổ e khi trùng độc lội vào, mình uống phải ốm đau chẳng tốt. Nồi niêu nấu xong rồi dọn rửa, chó treo mèo đậy kỹ cang, sạch sẽ rồi đâu đó có giàn, úp cho kín e loài dời rít, giống trùng độc bò vào ỉa đái mình nấu ăn sanh bịnh chẳng chơi. Nhứt là những đồ nấu bằng đồng, thau, thép, kẽm, nấu ăn chớ đựng cách đêm. Vì để lâu nguội nó ra thứ ten xanh ăn nhằm ắt phải bịnh. Dẫu nấu đồ bằng sành đất, muốn để dành phải để cho kỹ cang. Giả như con muốn để đồ ăn cách đêm, thì con phải âm lại cho sôi, để đi hơi nguội rồi con đậy lại cho kín, kẻo đêm hôm dời rít thằng lằn vào ỉa đái ăn vô thêm hại, hoặc sâu bọ nhện hùm các giống đái ỉa ăn mình cũng chẳng lành. Lại các đồ ăn lạt như canh, mà để cách đêm ăn vô thường sanh bịnh. Rủi nhằm nước đái thằng lằn ăn vô cứng miệng ắt là phải tai. Trái chanh phải kiếm cho liền, nướng cho nóng vỏ lăn mà miệng môi, lăn cho mềm miệng mềm môi, vắt nước uống vào mới khỏi bịnh kia.
Đó là phận gái bếp núc cho vén khéo, nồi niêu sạch sẽ mới gái lành.
– Dạ thưa mẹ, việc bếp núc con đã nghe rồi, còn giờ xin mẹ chỉ thêm cho con rõ việc trong chợ búa.
– Ớ con, thời con sẵn lòng nghe mẹ, phận mẹ phải bảo con, mẹ dầu giả mệt cũng chẳng cần, vui lòng dạy cho con nên lành gái. Khi đi chợ con toan tính trước, món nào ăn với món nào, hễ kiệm cần thì được, hà tiện ấy con đừng.
– Dạ thưa mẹ cần kiệm là làm sao mẹ?
– Ớ con, thì sách có câu tiểu phú do cần, cần kiệm là vầy nghe con. Hễ vật nào đáng dùng thì dùng, vật nào không đáng rẻ đừng thèm mua. Nghĩa là, vật nào mình ăn vô nó ngon, nó bổ sức lực cho mình được, thì dầu mắc chút đỉnh chớ so đo. Nếu món nào ăn vô nó không hạp, hoặc là nó có hại chi cho thân thể, hay là nó không có bổ sức lực chi cho mình thì dầu rẻ cho mấy cũng không cần, nếu con chẳng biết tính toán, lớp ăn lơp bỏ bạc ngàn cũng tiêu.
– Dạ thưa mẹ còn hà tiện là sao hả mẹ?
– Ớ con, hà tiện là tật xấu xa xo ro cởm rởm ai mà có ưa, đi chợ thì đi cho trưa, cá ốm cá đói ăn thừa người ta, đồ ngon bổ sức chẳng màng, miễng là mắm muối rẻ tiền thì hơn, ngon dở lỗ miệng chẳng cân, miễn cho đầy bụng bổ mà làm chi, mấy lời mẹ dạy con nghĩ, hầu sau gia thất dạy thì cháu con. Việc ăn nói hãy còn dài, để sau sẽ tiếp bây giờ nghỉ khuya.